Bxdty

1908 Mapo de Pireo, nome haveno de Ateno, montranta la mapon de la urbo

"La ideala urbo" de la Renesanco de Fra Carnevale. Oleo kaj tempera pentraĵo (ĉ 1480). Panelo ĉe Walters Art Museum

Vaduz

Romo

Toronto

La-Pazo

Kairo

Jericho, la plej aĝa urbo kaj la plej malalte situanta

Erevano

Hongkongo

Mumbai

Urbo estas vasta aro de domoj, plej ofte aranĝitaj laŭ stratoj, iafoje limita per
ĉirkaŭmurego, kaj entenanta komercejojn, fabrikojn kaj administraciojn por la servo de
siaj loĝantoj kaj de la ĉirkaŭa regiono. Pro sia denseco kaj la vivmaniero de ĝia
kunprenita loĝantaro, urbo perdis sian vilaĝan karakteron kaj la senperan kontakton kun
la kamparo.^[1]

Alivorte, urbo estas loĝa loko kun precipe grava statuso kiu diferencigas ĝin de vilaĝo. Fojfoje okazas, ke vilaĝo estas pli granda ol urbo. Grava diferenco estas tio, ke ĝenerale en la vilaĝo vivas kamparanoj, en urbo metiistoj, laboristoj, oficistoj. Nuntempaj urboj estas produktoj de la industria revolucio kaj estas ĝenerale distingitaj de lando-areo kaj loĝantar-nombro. Urboj grandaj kaj industriaj ĝenerale havas superajn organizajn sistemojn por la salubrigo, la publikaj servoj, la ter-distribuado, la loĝado, kaj la transporto. La koncentrado de tiu disvolvigo ege faciligas interagadon inter personoj kaj negocoj, kun profito de ambaŭ partoj en la procezo, sed ĝi prezentas ankaŭ defiojn por administrado de la urba kresko.^[2] Grandurbo aŭ metropolo kutime havas asociitajn ĉeurbojn kaj eksterurbojn. Tiaj urboj estas kutime asociataj kun la metropolaj areoj kaj urbaj areoj, kreante la novan fakton ke nombraj negocaj pendolanoj vetura ĉiutage al urbaj centroj por sia laboro. Kiam urbo etendiĝas sufiĉe for kaj atingas alian urbon, tiu regiono povas konstitui kunurbaĵon aŭ megalopolon. Laŭ terminoj de loĝantaro, la plej granda urbo propre dirite estas Ŝanhajo, dum la plej rapide kreskanta estas Dubajo.^[3]

Urbo estas relative granda kaj konstanta homa setlejo.^[4][5] Kvankam ne estas interkonsento pri kiel grandurbo estas distingata el urbo ene de ĝenerala lingvo, multaj grandurboj havas partikularan administran, leĝan aŭ historian statusojn baze sur loka juro.

Difinoj |

Ne ekzistas tutmonde komuna difino pri urbo; tial en vasta senco urbo estas tiu loĝata loko, kiun la ŝtato deklaras urbo. Ĝenerale, "Urbo" estas unuavice uzata por nomi urban lokon kun granda loĝantaro. Ekz-e, en Irano ĉiu pli ol 5000-loĝanta loko nomiĝas urbo. Tamen, urbo povus ankaŭ indiki specialan administracian, laŭleĝan, aŭ historian statuson.

Ĉiu lando havas sian leĝaron por apartenigi loĝlokon al la kategorio "urbo". Tio dependas
unue de la nombro de loĝantaro, ankaŭ de la parto de tiu loĝantoj kiuj estas okupitaj en la sferoj ekster
agrikulturo. Entute en la mondo estas ĉirkaŭ 1700 urboj kun pli ol 100 mil da
loĝantoj, kaj estas 220 urbaj aglomeraĵoj kun 1 miliono da loĝantoj.

Krome ne ĉiuj lingvoj kongruas. Tiele en angla oni uzas du vortojn nome town kaj city, inter kiuj estass diferencoj laŭ grando nome city plej granda. Tiele en Esperanto multaj uzas la vortojn urbo kaj grandurbo respektive.

Laŭ Francisko Azorín urbo estas Granda aro da domoj, dismetitaj laŭ stratoj k. placoj.^[6] Li indikas etimologion el la latina urbs. urbis (urbo). Kaj li aldonas rilatajn terminojn kaj difinojn, nome antaŭurbo, por parto de la urbo ekster difinita bariero; ekstercentra kvartalo; suburbo, por kvartalo pli malalta, pli mizera; ĝardenurbo, por urbo, kies domoj staras inter ĝardenoj; ĉefurbo, por ĉefa urbo de regno, de provinco; urbismo aŭ urbanismo, por scienco pri starigo, ampleksigo k. renovigo de urboj; urbanizi, por plibeligi, plikomfortigi urbon.^[7]

Belgio |

En Belgio "urbo" estas honortitolo, donacita pro difinitaj meritoj.

Britio |

En Britio urbo estas loko havanta ĉarton de la krono.

Finnlando |

En Finnlando ekde 1996 ne estas jura diferenco inter urbo kaj (alia) municipo; ĉiu municipo rajtas laŭ sia propra decido nomi sin urbo. En situacio de 2012, el la 336 municipoj, 108 uzas la nomon urbo. La finnlanda statistika centro dividas municipojn en tri kategoriojn, "urbecaj municipoj", "dense loĝataj municipoj" kaj "agraraj municipoj". Laŭ tiu kategoriigo estas 61 urbecaj municipoj.

Irano |

En Irano lokoj kun pli ol 5000 loĝantoj nomiĝas urbo.

Japanio |

Pli detalaj informoj troveblas en la artikolo Urboj de Japanio.

En Japanio, laŭ loĝanto-nombro, urbetoj aŭ vilaĝoj kun pli ol kvardek mil loĝantoj povas iĝi urbo.

Svedio |

En Svedio, la nocio "urbo" (stad) perdis sian juran signifon je 1971. Administracie nur pluekzistas komunumoj.

Usono |

En Usono, "urbo" estas unuavice laŭleĝa termino signifanta urban lokon kun ioma memstareco (tio estas urbeto), prefere al signifo tuta granda zono (metropola loko).

Originoj |

Ekzistas ne sufiĉa indickvanto por aserti kiuj kondiĉoj kaŭzis la unuajn grandurbojn. Kelkaj teoriuloj konjektis pri kion ili konsideras taŭgaj antaŭkondiĉoj, kaj bazaj mekanismoj kiuj eble estis gravaj movaj fortoj.

La konvencia rigardo diras ke grandurboj unue formiĝis post la Neolitika revolucio. La Neolitika revolucio alportis agrikulturon, kiu igis eblaj pli densajn homajn setlejojn, tiel apogante urbokernan evoluon.^[8] La apero de terkultivado instigis ĉasist-kolektistojn por prirezigni nomadajn vivstilojn kaj por ekloĝi proksime de aliaj kiuj vivis per agrikultura produktado. La pliigita loĝdenso apogita de farmado kaj la pliigita produktado de manĝaĵoj por terunuo kreis kondiĉojn kiuj ŝajnas pli taŭgaj por grandurb-similaj agadoj. En sia libro, Cities and Economic Development, Paul Bairoch alprenas tiun pozicion en sia argumento ke agrikultura agado prezentiĝas necesa antaŭ ol veraj grandurboj povas formiĝi.

Laŭ Vere Gordon Childe, por ke setlejo estu kvalifikita kiel grandurbo, havendas sufiĉe da pluso de krudaĵoj por ebligi komercon kaj relative grandan loĝantaron.^[9] Bairoch indikas ke, pro malabundaj loĝdensoj kiuj pluis el antaŭ-neolitikaj ĉasist-kolektistaj socioj, la kvanto de tero kiu estus postulata por produkti sufiĉe da manĝaĵo por vivtenado kaj komerci por granda setlejo farus malkontrolebla la fluon de komerco. Por ilustri tiun punkton, Bairoch ofertas ekzemplon: "Okcidenteŭropo dum la antaŭ-neolitiko, [kie] la denseco estis malpli ol 0.1 persono je kvadrata kilometro".^[10] Utiligante tiun loĝdenson kiel bazon por kalkulo, kaj asignante 10% de manĝaĵo direkte al pluso por komerco kaj supozado ke urbanoj faras neniun terkultivadon, li kalkulas tion "... por konservi grandurbon kun loĝantaro de 1,000, kaj sen prenado de la kosto de transporto en raporton, areo de 100,000 kvadrataj kilometroj estintus necesa. Kiam la kosto de transporto estas enkalkulita, la figuro ekstaras al 200,000 kvadrataj kilometroj..."^[11] Bairoch notis ke tio estas proksimume la grandeco de Britio.

La urba teoriulo Jane Jacobs sugestas ke la formado de grandurboj antaŭis la naskiĝon de agrikulturo, sed tiu vido ne estas vaste akceptita.^[12]

Epitetnomoj de kelkaj urboj |

August-Bebel-Placo de Berlino kaj la Buddy Bears en Berlino.

Satelita nokta bildo de la Granda Bonaero.

Panoramo de Ĉikago.

Moskeo de Ŝejĥo Lotfolaho en Esfahano.

Kupolo de la Roko kaj Muro de lamentadoj de Jerusalemo.

Referencoj |

1. 
   ↑ Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto
   


2. 
   ↑ Paul James, Meg Holden, Mary Lewin, Lyndsay Neilson, Christine Oakley, Art Truter, kaj David Wilmoth. (2013) “Managing Metropolises by Negotiating Mega-Urban Growth”, Harald Mieg and Klaus Töpfer: Institutional and Social Innovation for Sustainable Urban Development. Routledge.
   


3. 
   ↑ The Travel & Tourism Competitiveness Report 2007, Jennifer Blanke, World Economic Forum
   


4. 
   ↑ Goodall, B. (1987) The Penguin Dictionary of Human Geography. London: Penguin.
   


5. 
   ↑ Kuper, A. and Kuper, J., eds (1996) The Social Science Encyclopedia. 2nd edition. London: Routledge.
   


6. 
   ↑ Francisko Azorín, arkitekto, Universala Terminologio de la Arkitekturo (arkeologio, arto, konstruo k. metio), Presejo Chulilla y Ángel, Madrido, 1932, paĝo 207.
   


7. 
   ↑ Azorín, samloke.
   


8. 
   ↑ (Bairoch 1988, pp. 3–4)
   


9. 
   ↑ (Pacione 2001, p. 16)
   


10. 
    ↑ (Bairoch 1988, p. 13)
    


11. 
    ↑ (Bairoch 1988, p. 13)
    


12. 
    ↑ (Jacobs 1969, p. 23)
    

Bibliografio |

• Bairoch, Paul (1988). Cities and Economic Development: From the Dawn of History to the Present. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-03465-8.


• Chandler, T. Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census. Lewiston, NY: Edwin Mellen Press, 1987.


• Geddes, Patrick, City Development (1904)


• Jacobs, Jane (1969). "The Economy of Cities". New York: Random House Inc.


• Paul James, Meg Holden, Mary Lewin, Lyndsay Neilson, Christine Oakley, Art Truter, and David Wilmoth (2013). "Managing Metropolises by Negotiating Mega-Urban Growth". In Harald Mieg and Klaus Töpfer. Institutional and Social Innovation for Sustainable Urban Development. Routledge. [1]
  


• Kemp, Roger L. Managing America's Cities: A Handbook for Local Government Productivity, McFarland and Company, Inc., Publisher, Jefferson, North Carolina, USA, and London, England, UK, 2007. (ISBN 978-0-7864-3151-9).


• Kemp, Roger L. How American Governments Work: A Handbook of City, County, Regional, State, and Federal Operations, McFarland and Company, Inc., Publisher, Jefferson, North Carolina, USA, and London, England, UK. (ISBN 978-0-7864-3152-6).


• Kemp, Roger L. "City and Gown Relations: A Handbook of Best Practices," McFarland and Copmpany, Inc., Publisher, Jefferson, North Carolina, USA, and London, England, UK, (2013). (ISBN 978-0-7864-6399-2).


• Monti, Daniel J., Jr., The American City: A Social and Cultural History. Oxford, England and Malden, Massachusetts: Blackwell Publishers, 1999. 391 pp. ISBN 978-1-55786-918-0.


• 
  Mumford, Lewis, The City in History (1961)


• O'Flaherty, Brendan (2005). City Economics. Cambridge Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-01918-0.


• Pacione, Michael (2001). The City: Critical Concepts in The Social Sciences. New York: Routledge. ISBN 0-415-25270-9.


• Reader, John (2005) Cities. Vintage, New York.


• Robson, W.A., and Regan, D.E., ed., Great Cities of the World, (3d ed., 2 vol., 1972)


• Rybczynski, W., City Life: Urban Expectations in a New World, (1995)


• Smith, Michael E. (2002) The Earliest Cities. In Urban Life: Readings in Urban Anthropology, eldonita de George Gmelch kaj Walter Zenner, pp. 3–19. 4a eld. Waveland Press, Prospect Heights, IL.


• Thernstrom, S., and Sennett, R., ed., Nineteenth-Century Cities (1969)


• 
  Toynbee, Arnold J. (eld), Cities of Destiny, New York: McGraw-Hill, 1967. Pan historical/geographical essays, many images. Starts with "Athens", ends with "The Coming World City-Ecumenopolis".


• 
  Weber, Max, The City, 1921. (tr. 1958)

Vidu ankaŭ |

• Ĉefurboj


• Kampurboj


• Havenurboj


• Banurboj


• Libera reĝa urbo


• Fantomurbo


• Fermita urbo


• Listo de urboj laŭ lando


• Plej grandaj urboj laŭ enloĝantaro


• Latinaj urbonomoj


• Urboj kun esperantigitaj oficialaj retejoj


• Grandaj urboj de Ameriko


• Vilaĝo


• Vinvilaĝo

Eksteraj ligiloj |

• Informoj pri diversaj urboj